شاید تمام کسانی که به شهر وان ترکیه سفر کرده اند از بنای مسجد جامع وان به عنوان یکی از قدیمی ترین آثار باستانی های این شهر دیدن کنند. این بنا مربوط به یکی از دوره های حکومت ترک ها در ایران یعنی دوره سلجوقیان است که تقریبا چند سال پس از حمله مغول ها به ایران حکومت می کردند. قدمت بنای این مسجد به قرن ۱۱ هجری می رسد پس می تواند یکی از جاذبه های گردشگری بسیار زیبای شهر وان باشد. اکثر توریست هایی که از سایر کشور ها به شهر وان ترکیه می آیند از این مسجد به عنوان یکی از مظاهر زیبای معماری تاریخ اسلام دیدن می کنند.
قدمت مسجد جامع وان:
مسجد جامع وان یکی از قدیمی ترین مساجد به جا مانده از دوره های اول فتوحات اسلام است. اگر به طراحی ها ونقش های اسلامی در این مسجد نگاه بندازید متوجه می شوید که بیشتر از حکومت ترک ها نقاشی شده است. به همین منظور براساس کاوش هایی که مورخان در مسجد جامع وان انجام دادند قدمت این مسجد را به دوران سلطان قرایوسف قراقویونلو نسبت داده اند که یکی از شاهان حکومت سلجوقیان می باشد. بر اساس معیار های موخران زمان احداث این مسجد در قرن ۱۱ هجری می باشد و از زمان احداث این بنا تا کنون حدود ۴۰۰ می گذرد.
تصویر۱
بنای به جا مانده از مسجد جامع وان ترکیه:
به دلیل اینکه از زمان ساخت مسجد جامع وان سال های زیادی می گذرد و این مسجد در گذر زمان در مسیر جنگ های زیادی که عثمانی با اروپا داشته اند قرار گرفته است تقریبا از بنای اصلی مسجد چیز زیادی باقی نمانده است. تنها بخش های اصلی که از این مسجد به جا مانده ستون های اصلی و نیمی از مناره ها می باشد. البته بر اساس نقوش و عکس هایی که از این مسجد اصلی به دست آمده تاکنون قسمت های زیادی از آن بازسازی شده است.
دلایل خرابی مسجد جامع وان در گذر زمان:
بر اثر وقوع زلزله که در سال ۱۸۴۴ رخ داده است تقریبا قسمت های بزرگی از مسجد دچار ریزش شد و سقف مسجد هم به طور کامل فرو ریخت. اما علت اصلی خرابی این مسجد به دوران رضا شاه و جنگ جهانی اول بر می گردد که مسجد در طی شراکت عثمانی در طول جنگ جهانی اول به صورت کامل نابود شد. اما طرح بازسازی این مجموعه توسط فردی به نام باخمن در سال ۱۹۱۳ ارائه شد، و پس از آن شروع به بازسازی قسمت های اعظمی از این مسجد کرد. پس از مرگ این فرد تا کنون همچنان قسمت های اعظمی از این مسجد بازسازی شده است.
طراحی معماری مسجد جامع وان :
همانطور که می داند معماری های دوران ترکان اغلب شش ضلعی بوده است که این مسجد هم از این قاعده مستثنی نمی باشد. نمای داخلی این مسجد جامع به صورت شش ردیف همراه با هفت صحن جانبی و پایه های هشت ضلعی بوده است. از آنجا که معمولا از مساجد در دوران های گذشته به عنوان مکان های برای آموزش هم استفاده می شده است سعی بر این بوده که در مسجد جامع یک شهر که اغلب بزرگ ترین مسجد آن شهر هم محسوب می شده تعداد زیادی از صحن ها ایجاد شود تا از اتاق های آنها به عنوان مکان های برای تدریس یا مکتب خانه استفاده شود. اما نمای داخلی مسجد اصلی هم همانند سایر معماری های دوران سلجوقیان یا غزنویان شش ضلعی می باشد. به طور کلی فضای داخلی مسجد جامع وان شانزده پنجره دارد که بر روی ۴ دیوار سوار شده اند.
طراحی های نقاشی داخلی مسجد جامع وان:
همانطور که می دانید با توجه به حکومت هر کدام از پادشاهان معمولا در مکان های مختلف نقش آن پادشاه را به عنوان احترام طراحی می کردند. همچنین در مکان های مذهبی مانند مساجد یکی از نقش های که بسیار رایج بود نقاشی های گل ها و نقوش اسلیمی بود که در دوره ترکان و عباسیان به شدت این نوع نقاشی ها رواج داشت. نمای داخلی نقاشی این مسجد هم همانند سایر بناهای دوران حکومت ترکان تا حدود زیادی به همین سبک می باشد. همچنین نقاشی هایی که در این مجموع انجام شده است مانند سایر معماری های دوران ترکان نقاشی های قرینه است. در آن دوران قرینه نگاری یکی از روش های نقاشی در مکان های مذهبی بوده است. البته تا حدودی هم مسجد جامع های دیگر معابد ادیان دیگر بوده که بعد از فتوحات اسلام در شهر های مختلف به مسجد جامع تبدیل شده اند مثلا یکی از این مسجد ها در استانبول می باشد که قبل از اسلام معبد مسیحیان بوده است به همین دلیل نگارگری های داخلی آنها نیز تا حدودی به سمت معابد مسیحی گرایش دارد.
موارد استفاده از مسجد جامع وان:
مهمترین دلیل ساخت این مساجد در ابتدا به عنوان پایگاه های زیارتی مسلمانان می باشد که در آن نماز های چهارگانه را به جا می آورند یا یا برای نماز جمعه از آن استفاده می شده است. اما این مساجد تا حدودی هم جنبه تبلیغاتی داشته اند یعنی یا در آنها کارهایی برای تبلیغات اسلام انجام می شد و یا اینکه به دلیل نگارگری های زیبایی که در داخل آنها انجام می شد به عنوان یک وسیله هنری تشویقی برای روی آوردن به اسلام بود. به همین دلیل معمولا برای معماری و نقاشی های مسجد جامع از زبده ترین هنرمندان دوران خود استفاده می کردند. بجز این ها از مسجد جامع معمولا به عنوان مکانی برای آموزش استفاده می شده است. اگر به داخل مسجد جامع وان بروید متوجه می شوید که قسمت های در اطراف صحن اصلی مسجد وجود دارد که همگی به صورت حجره مانند هستند از این مکان ها به عنوان مکتب خانه یا دیدار علما در آن زمان استفاده می کردند.
ملاحظات امنیتی و سیاسی مسجد جامع وان:
شاید یکی از دلایل ساخت مسجد جامع وان ملاحظات امنیتی وسیاسی برای این شهر بوده باشد. معمولا در تمام شهرهای که به فتوحات اسلام در می آمد یک مسجد جامع برای ملاحظات سیاسی و امنیتی می ساختند تا در صورت حمله از کشور های بیگانه یا کفار در آن جمع شوند و تعابیر امنیتی برای شهر انجام دهند. عامل بعدی در ساخت مسجد جامع وان امکان تغییر مرکز سیاسی بوده است که در زمان پادشاهان سلجوقی رخ داده است. از طرفی پادشاهان مسلمان معمولا به شهرهایی که سفر می کردند و کاخ در آنها داشتند یک مسجد در نزدیکی کاخ خود می ساختند که البته مسجد جامع وان هم جز یکی از همین مسجد ها می باشد.
در این مطلب از وبسایت دانشنامه گردشگری آریا درباره مسجد جامع وان ترکیه صحبت کردیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید مطالب دسته ترکیه و وان را مطالعه بفرمایید.