کشور ما ایران خاستگاه یکی از اولین و بزرگترین تمدن های بشری بوده است و آثار این تمدن در شهرهای بسیاری هنوز هم وجود دارند. از نشانه های پیشرفت های چشمگیر این تمدن باستانی می توان به فناوری های آن اشاره کرد؛ آسیاب گبری خرم آباد یکی از این آثار است که حکایت از نبوغ و دانش مردمان ایران زمین در دوره ساسانیان دارد. بنا بر یافته های باستان شناسی کشاورزی در بخش های مرکزی منطقه خاورمیانه و بیش از ده هزار سال پیش کشف شده است و از این رو تمدن های این منطقه در کشاورزی و مسائل مربوط به آن، از جمله هدایت آب و ساخت آسیاب ها پیشگام بوده اند. قدمت زندگی در خرم آباد حتی به پیش از کشف کشاورزی باز می گردد و آثاری از دوره غارنشینی هم در آن یافت شده است و در واقع مناطق کوهستانی زاگرس در ایران و به خصوص منطقه خرم آباد، به سبب فراوانی آب و غذا و امنیتی که در برابر هجوم بیگانگان داشته، یکی از پایدارترین سکونتگاه ها به شمار می رفته است. اماکن تاریخی خرم آباد دوره های تاریخی مختلفی را در بر می گیرند و از این رو این شهر علاوه بر زیبایی های طبیعی شگفت آورش، به یک موزه تاریخی شباهت دارد. در ادامه یکی از آثار جالب این شهر، یعنی آسیاب گبری دوره ساسانیان را معرفی خواهیم کرد.
آسیاب گبری و شهر باستانی شاپورخواست
خرم آباد کنونی بر بقایای شهری قدیمی به نام شاپورخواست ساخته شده است و آسیاب گبری نیز یکی از مهم ترین آسیاب های این شهر بوده است. این شهر که در دوره شاپور ساسانی بنا شده است و در منطقه لرستان علاوه بر این شهر، بناهای دیگری همچون دژ شاپورخواست و پل شاپوری نیز منسوب به همین پادشاه است. گر چه پیش از ساسانیان نیز در لرستان شهرهایی وجود داشته است و در واقع شهر شاپور خواست بر خرابه های شهری بسیار قدیمی تر به نام شهر خایدالو ساخته شده است. قدمت شهر خایدالو به تمدن ایلام باز می گردد که پس از فروپاشی این تمدن تا آستانه نابودی پیش رفته بود. شاپور دوم دستور بازسازی این شهر را می دهد و بناهای بسیاری را در آنجا بنا می کند، از جمله بنای آسیاب گبری که رونقی دوباره به این شهر می بخشد. پس از حمله اعراب این شهر به تسخیر آنان در می آید ولی مردم آن بارها در برابر خلفای اموی و عباسی دست به شورش می زنند و در قیام بابک خرمدین بر علیه این خلفا مشارکت می کنند ولی شکست می خورند.
پیوستن آسیاب گبری به شهر کنونی خرم آباد
شهر شاپورخواست در قرن چهارم هجری به دست اتابکان لر می افتد و قرن ها به حیات خود ادامه می دهد تا اینکه سرانجام در اواخر قرن هفتم هجری و در پی حمله مغولان به کلی ویران می شود و مردم آن به سمت قلعه فلک الافلاک که از لحاظ امنیت و آب موقعیت مناسب تری داشته است نقل مکان می کنند. این قلعه در حقیقت هسته اصلی شهر کنونی خرم آباد را تشکیل می دهد و با گسترش این شهر حول قلعه فلک الافلاک، بخش های مربوط به شهر باستانی شاپورخواست و اماکن تاریخی ای همچون آسیاب گبری نیز به این شهر جدید، یعنی خرم آباد می پیوندند. گفتنی است که این آسیاب دوره ساسانيان در خرمآباد جدید نیز همچنان به فعالیت خود ادامه می داده و حتی تا دوره قاجاریه مورد استفاده مردم قرار می گرفته است. این کارکرد طولانی نشانگر مهارت مثال زدنی ساسانیان در طراحی این بنا است و این نکته توجه برخی از باستان شناسان دنیا را نیز برانگیخته است.
موقعیت آسیاب گبری
این آسیاب در قسمت جنوبی شهر کنونی خرم آباد و در محله حسین آباد واقع شده است و از طریق خیابان یکم قاضی آباد و چهارراه طیب قابل دسترسی است. متاسفانه این اثر تاریخی مهم به خوبی به عموم مردم معرفی نشده است و مورد بی توجهی مسئولین و عده ای از مردم قرار گرفته است. در حال حاضر این اثر ماندگار و یادگار تاریخی در محاصره خانه های مسکونی قرار دارد و آنچنان که شایسته است به آن توجهی نمی شود. بازدید از این بنا کاملاً رایگان است، بنابراین اگر به این شهر سفر می کنید با بازدید از این اثر و انتشار عکس های آن علاوه بر افزایش آگاهی عمومی پیرامون تاریخ غنی ایران، می توانید باعث شناخته شدن این اثر و جلب توجه مسئولین و حتی توریست های خارجی شوید و در حفظ این یادگار تاریخی کمک شایانی بکنید.
مشخصات آسیاب گبری خرم آباد
ساختمان این آسیاب به شکل یک مکعب مستطیل است با ۲۶ متر طول، ۶ متر عرض و ۱۱٫۵ متر ارتفاع و معماری آن کاملاً با معماری شناخته شده ایرانی متفاوت است. با توجه به سنگی بودن بنا و شکل هندسی آن که هیچ اثری از انحناهای مرسوم در معماری ایرانی در آن نیست، این بنا ما را به یاد معماری های دوران قرون وسطی در اروپا می اندازد. در ساخت این بنا از سنگ های تیشه خورده به همراه ملات بسیار با دوام ساروج استفاده شده است و بی تردید علت ماندگاری طولانی این اثر تاریخی نیز همین مصالح بادوام بوده است. معماری این آسیاب در عین سادگی استحکام بالایی را در پی داشته است و همه این ها حکایت از آشنایی بالای ساسانیان با مصالح و معماری دارد و در واقع آسیاب گبری دوره ساسانيان را می توان یادگاری از دانش ایرانیان باستان دانست.
ثبت در فهرست آثار ملی ایران
آسیاب گبری چنان که گفته شد از عصر قاجاریه به این سو دیگر مورد استفاده قرار نگرفت و این امر منجر به تخریب بخش هایی از آن در طول این مدت شد. با این حال به کوشش سازمان میراث فرهنگی در دهه های گذشته مرمت هایی در این اثر انجام و جلوی نابودی آن گرفته شد. سرانجام با پیگیری های عده ای از باستان شناسان آسیاب گبری خرم آباد به شماره ۳۶۳۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این اقدام گام موثری برای حفظ این اثر و شناسنامه دار شدن آن بود و آن را از سرنوشتی که برخی از آثار تاریخی گرانمایه به آن دچار شدند حفاظت کرد. با این حال این توجهات اندکی رو به کاستی رفته است و این امر لزوم فرهنگ سازی در مردم برای حفظ چنین آثاری برای آیندگان و حفظ هویت تاریخی کشور را بیش از پیش می کند.
آخرین دیدگاهها